Không thể quay lưng với thân phận con người

Từ trái qua: TS Nguyễn Thụy Anh, đạo diễn Trần Văn Thủy, họa sĩ Đỗ Phấn và PV Tuổi Trẻ - Ảnh: V.Dũng Chỉ khác, trên gương mặt ông, nỗi đau chừng như sâu hơn. Sau 30 năm, vấn đề ông đặt ra thời ấy đã trở nên vấn đề lớn, quan trọng được các cấp lãnh đạo cao nhất đặt ra trên bàn nghị sự, trên diễn đàn Quốc hội và cả quốc tế. Hai người còn lại bên bàn cà phê, họa sĩ - nhà văn Đỗ Phấn cùng tiến sĩ giáo dục học Nguyễn Thụy Anh, cũng đồng lòng tham gia câu chuyện đầu năm quanh chủ đề này. Cuộc thế nhiều thăng trầm, cam go dạy cho tôi hiểu: niềm tin chẳng thể quay lưng với thân phận con người. Thành ra tôi thấy lĩnh vực cần được đổi mới và củng cố nhất ở VN là giáo dục; thứ hai là y tế; ba là văn hóa, đạo đức. Con người phải được đào tạo để làm chủ, không phải là làm đinh ốc như hiện nay chúng ta đang làm. * Họa sĩ Đỗ Phấn: Đấy không phải nền giáo dục mà phải gọi là nền bảo ban. Nâng cao dân trí một cách đúng nghĩa là điều cần làm trước hết. Cả trăm năm trước Phan Chu Trinh đã kêu gọi cả nước khai trí, và đó cũng là con đường mà hầu hết các nước phát triển trên thế giới đều đã chọn. * TS Nguyễn Thụy Anh: Trong phương pháp giáo dục mới, chúng tôi dạy trẻ em về lòng tự tôn, nghĩa vụ cá nhân chủ nghĩa, tự hào về những điều tốt, giá trị của bản thân để không bị tiêm nhiễm rất nhanh những lề thói, những điều xấu ngoài tầng lớp. Chúng tôi chú ý vào cảm nhận, cảm xúc của từng cá nhân, chứ không phải là những giá trị ảo (như điểm số trong dài). Niềm tin cần được xây dựng đầu tiên là tin vào bản thân mình, và để có bản lĩnh ấy, các em cần được trang bị ở rất nhiều mặt. * Đạo diễn Trần Văn Thủy: Quay về lịch sử của đầu thế kỷ 20 mới thấy dân trí là tối thượng. Những tuyệt vọng, những lầm lỗi của ngày bữa nay đã khởi nguồn từ đó, khi mà người VN đã không nhận thức được tầm quan yếu tối thượng của việc khai trí. Chúng ta phải chịu trách nhiệm đầu tiên, và phải tu sửa điều đó. Xin hãy thôi những lời tự ngợi ca. Chúng ta hãy xét soi những điều chưa được, nhược điểm của mình để tôn tạo. Chính quyền cần phải soi lại mình mà tìm ra con đường đi. Mỗi người dân hãy trình diễn.# Lòng yêu nước qua việc làm của mình, thế cục của mình. Thế cục cố định phải tốt đẹp. Dân giàu, nước mạnh phải có thời kì, dân chủ cần có điều kiện pháp chế, dân trí, nhưng văn minh thì có thể đến ngay ngày mai thôi. Ấy là khi mỗi người được nói giả bộ mình nghĩ, chứ không phải nói điều người khác nghĩ. * TS Nguyễn Thụy Anh: Tôi cho rằng từ cấp tiểu học, trẻ thơ cần được học về khái niệm “nghĩa vụ công dân” để hiểu rõ trách nhiệm của mình với gia đình, với tầng lớp. Trong gia đình cũng như xã hội, nếu thương tình mái ấm của mình thật sự phải tìm cho ra những cái hạn chế, cái chưa hoàn thiện của mình để từ đó tìm được giải pháp tốt nhất để tổ quốc được tốt hơn. * Họa sĩ Đỗ Phấn: Lịch sử đã để lại cho chúng ta quá nhiều bài học vô giá, có thành công, có sai lầm. Những bài học ấy cần được tận dụng. * Đạo diễn Trần Văn Thủy: Tôi làm phim tư liệu, hơn ai hết tôi hiểu lịch sử là vô giá. Nhưng chỉ là vô giá khi nào xã hội này đàng hoàng lên, cuộc sống của người dân này thật sự hạnh phúc. Con người phải là mục đích của phát triển tầng lớp, mục đích của niềm tin. Nếu con người bị biến thành phương tiện, bị dùng như dụng cụ thì sẽ không bao giờ có lòng tin. Cần phải giữ lòng tin vào những giá trị của con người, của nhân loại, như là tin cái tốt sẽ thắng xấu, thiện phải thắng ác. Nếu không tin vào những điều này nữa thì xã hội sẽ đi về đâu, chúng ta sẽ lấy gì để sống trong đời? Riêng tôi, tôi tin rằng sự công bằng sẽ đến. Tôi tin vào sự phán xét của lịch sử. Cái ác, cái xấu chẳng thể ngự trị được. Tôi thỉnh thoảng nóng nảy, đôi khi nặng lời, cũng vì quá nóng ruột khi nhìn về mai sau của tổ quốc, từng ngày, từng giờ một. Càng đi ra ngoài nhiều, càng tiếp xúc, càng biết nhiều thì càng sốt ruột. Từ bao năm nay, tuốt tuột thời gian, sức lực của tôi đều dành để xây dựng quê hương của chính mình. * Đạo diễn Trần Văn Thủy: Tôi rất ấn tượng với thuật ngữ “tị nạn giáo dục”: rất hay, rất đúng và rất đau. * TS Nguyễn Thụy Anh: Một môi trường giáo dục tốt đẹp là điều ai cũng hướng tới, nhưng chúng ta vẫn phải sống trong những gì chúng ta đang có. Giáo dục VN có rất nhiều vấn đề, và chúng ta phải làm thế nào để cải thiện được tình hình, vậy để đạt đến kết quả cao nhất. Cả việc “tị nạn giáo dục” cũng có vấn đề, ở các xã hội tiên tiến mọi người cũng chưa ưng với xã hội và giáo dục. * Họa sĩ Đỗ Phấn: Tôi đã từng giảng dạy mười năm ở Đại học Xây dựng, nhưng rồi không thể chịu nổi những nỗi nhục nhã khi thấy những tiêu cực xung quanh: con ông cháu cha học hệ B, đến kỳ thi thì mang phong bì đến nhà thầy xin điểm... Tôi rời giảng đường. Đấy cũng là những năm cuối thập niên 1980, khi các nền tảng tầng lớp chưa bị những lỗ thủng, mảng vỡ lớn đến mức như bây giờ. Gia đình tôi bốn, năm đời dạy học, đến tôi thì đành hết. Truyền thống giáo dục trong gia đình tôi đành “tị nạn” sang lĩnh vực khác, hình thái khác. * Đạo diễn Trần Văn Thủy: Dù mỗi chúng ta có vắt đến cực độ nhưng nếu từng lớp này không vì con người thì cũng không được gì. Bi kịch của nền giáo dục là khi cha mẹ không tự tin vào việc dạy con sự chân thực, sự đàng hoàng nữa, và nếu dạy thì trẻ con không tin nữa. Để con người có lòng tin, phải tụ hợp vào ba lĩnh vực: giáo dục, pháp luật, văn hóa. Đây phải là nuốm của cả hệ thống. Không được để con người bị đẩy vào ngõ cụt, bị đơn chiếc ở mọi nơi, cả nước mình cũng như nước người. * TS Nguyễn Thụy Anh: cô đơn ngay trên nước mình kinh khủng hơn nhiều lần đơn chiếc trên nước người. Chính tôi và con tôi đã sang một thời gian stress rất dài sau khi quyết định về VN sau một thời kì sống và học ở Nga. Rồi mình lại phải tự điều chỉnh mình để có thể sống được. * Đạo diễn Trần Văn Thủy: Tôi đã thấy ở cái tứ “đơn chiếc ở nước mình” này một kịch bản phim nữa. Bao năm nay giáo dục của chúng ta đào tạo người biết vâng lời, không vì những giá trị cao cả, bao lăm người tốt, người tài không được trọng dụng, họ lẻ loi và đơn chiếc. Những nghịch lý ấy cần được kết thúc. * TS Nguyễn Thụy Anh: Làm giáo dục, chúng tôi không dạy trẻ nít theo kiểu dắt tay, áp đặt bắt trẻ phải tin vào điều này, điều kia, kể cả dạy về cái thiện - ác tôi cho là cũng không cấp thiết. Chúng tôi để cho trẻ tự trải nghiệm, tự rút ra kinh nghiệm, tự tìm thấy cái tốt, cái đàng hoàng, tìm thấy và biết lòng tin của mình nên đặt ở đâu. Như thế các em sẽ vững vàng hơn, không dễ bị sụp đổ. Nhưng chúng tôi chỉ là cá nhân. Tính trên bề rộng từng lớp, kể cả giáo dục gia đình cũng đang bị coi nhẹ. * Họa sĩ Đỗ Phấn: Đúng. Cả nền tảng gia đình cũng đang bị phá vỡ, tan rã. Thí dụ như ngay cả tôi cũng thấy khó mà nói với con là nên làm cái này hay hơn, ứng xử như thế kia hay hơn... Nền móng gia đình vỡ từ những chuyện li ti trở đi, và khi gia đình như thế thì nền tảng tầng lớp sẽ bị phân tán. Cần phải có một ý thức lớn để tu chỉnh từ những chuyện nhỏ. * TS Nguyễn Thụy Anh: CLB đọc sách của chúng tôi chủ yếu là để tiếp cận với ba má, để các bậc ba má ý thức việc dành thời kì cho con. Chúng tôi hướng dẫn cho họ có 30 phút cùng con mỗi ngày thật là chất lượng. Chúng tôi đã có rất nhiều người dự. Trong cuộc chuyện trò này, kể cả có lúc cay đắng như chú Thủy, tôi thấy vẫn còn rất nhiều lòng tin. Bất kỳ từng lớp nào cũng sẽ có thời khủng hoảng như thế. Thời 1992, lúc tôi vừa sang Nga cũng chứng kiến tình trạng ấy, người ta không còn tin nhau nữa. Phải một thời kì rất lâu sau tính cách Nga mới được hồi phục... PHẠM VŨ thực hiện Niềm tin tương lai tươi sáng Chúng tôi chia tay. TS Nguyễn Thụy Anh về với CLB Đọc sách cùng con cùng các quan điểm giáo dục mới, họa sĩ Đỗ Phấn về với những bức vẽ và bản thảo, đạo diễn Trần Văn Thủy lại nao nức với kịch bản phim vừa hoàn thành. Ba người của ba thế hệ đều tự hứa sẽ tiếp kiến dốc sức mình cho niềm tin tương lai tươi sáng. Không hẹn mà gặp, câu chuyện về niềm tin ngày đầu năm đã tụ lại với giải pháp trong giáo dục, điều mà cách đây 100 năm chí sĩ Phan Chu Trinh đã viết: “Xét lịch sử xưa, dân nào khôn ngoan biết lo tự cường tự lập, mua lấy sự ích lợi chung của mình thì càng ngày càng bước tới con đường vui vẻ. Còn dân ngu dại, cứ ngồi yên mà nhờ trời, đợi mong trông cậy ở quan, giao phó bít tất quyền lợi của mình vào trong tay một người hay một chính phủ muốn làm sao thì làm, mà mình không hành động, không luận bàn, không kiểm xét, thì dân ấy phải khốn khổ mọi đường. Anh chị em ta đã thấu hiểu các lẽ thì mau mau góp sức lo toan việc nước, mới mong có ngày cất đầu lên nổi”. Chung cuộc của niềm tin là hành động. Bà Nguyễn Thị Tuệ Anh - Ảnh: C.V.K. * TS Nguyễn Thị Tuệ Anh ( phó viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương ): Niềm tin phải tạo dựng từ hành động Gần đây, với nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó có nguyên do từ chính sách, niềm tin của người dân bị tác động mạnh. Hằng năm đã có độ năm chục ngàn doanh nghiệp bị vỡ nợ, dừng hoạt động từ mấy năm qua là một con số không nhỏ. Chính phủ đã phải ưng từ bỏ tăng trưởng cao để ưu tiên ổn định vĩ mô, thật ra, đó là một động thái lấy lại niềm tin. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều việc phải làm. Có thời điểm chúng ta nói quyết tâm ổn định vĩ mô, nhưng sau đó một hai năm lạm phát lại tăng lên. Rồi chống tham nhũng, năm nào cũng nói kiên tâm nhưng năm nào cũng thấy nó còn phức tạp. Người dân băn khoăn vì nếu quyết tâm, quyết liệt như vậy thì sau nhiều năm như thế phải thấy giảm chứ? Hay giảm thủ tục hành chính, cải thiện môi trường kinh dinh... Nhắc tới liên tiếp, nhưng chỉ số môi trường kinh doanh VN, theo đánh giá của các tổ chức quốc tế, vẫn còn rất nhiều việc phải làm vì vị trí phải nói thật là vừa thấp, vừa cải thiện chậm. Chưa hết, doanh nghiệp vẫn khó khăn, trong khi các “chi phí không tên”, “chi phí không chính thức” - theo các kết quả khảo sát - thật sự vẫn là gánh nặng, ảnh hưởng tới sự hồi phục và phát triển doanh nghiệp. Bước sang năm 2014 kinh tế đã khó khăn được 5-7 năm. Khuynh hướng kinh tế thế giới đang phục hồi, kinh tế trong nước cũng bước đầu lấy lại sự ổn định. Đây là thời khắc rất quan yếu để thúc đẩy niềm tin, trước mắt là niềm tin kinh dinh để người dân đấu bỏ tiền vào đầu tư, kinh dinh. Đầu năm 2014, Thủ tướng đã có thông điệp rất rõ ràng. Những chủ trương cho giang sơn đi lên nhanh hơn nhưng vững bền đã khá đầy đủ, như: tái cơ cấu kinh tế, chuyển mô hình tăng trưởng, chống tham nhũng, tăng bổn phận người đứng đầu, chống phao phí, giảm thủ tục hành chính... Tuy nhiên, niềm tin sẽ khó đến nếu chỉ dừng ở lời nói. Cần có những hành động và kết quả cụ thể. Cần thực hiện quyết liệt các việc đã đưa ra, bởi thật ra đó chính là những lời hứa. Cần tránh đưa ra quá nhiều đích, khẳng định sẽ làm quyết liệt, nhưng sau đó việc thực hiện lại không triệt để. Ngoại giả, khi đã đặt kiên tâm cũng nên có những mục tiêu, mốc thời kì cụ thể để có thể đo đếm được kết quả, đánh giá việc thực hành. Chúng ta có rất nhiều việc cần làm để lấy lại niềm tin, đồng nghĩa cần nhiều hành động, chứ không chỉ là lời nói. C.V.Kình ghi